Afrika

Op welke manier beïnvloedde alcohol verschillende Afrikaanse samenlevingen?

Ontstaan van landbouw in Afrika

10 000 jaar v.C. ontstonden de eerste landbouwnederzettingen in de Nijlvallei. De voornaamste gewassen die werden geteeld waren granen zoals emmer (graan) voor brood en gerst voor bier. Gewone tarwe raakte pas in de Grieks-Romeinse periode bekend in het Afrikaans continent. 

Het opkomen van landbouw in Afrika heeft een intrigerende connectie met de geschiedenis van alcoholconsumptie op het continent. Naarmate landbouwgemeenschappen zich vestigden, werden granen en fruit niet alleen essentiële voedselbronnen maar dienden ze ook als grondstoffen voor de productie van alcoholische dranken. Diverse Afrikaanse culturen ontwikkelden gefermenteerde dranken als een belangrijk onderdeel van hun sociale en religieuze praktijken. Tijdens de Bantu-migratie verspreidden niet alleen landbouwpraktijken zich, maar ook de kennis van het brouwen van lokale alcoholische dranken. Gemeenschappen perfectioneerden unieke methoden om grondstoffen, variërend van sorghum tot maïs en vruchten, te fermenteren tot bier en andere dranken. Deze historische context illustreert dat de overgang naar landbouw niet alleen de voedselvoorziening verbeterde, maar ook bijdroeg aan de culturele diversiteit, inclusief de traditie van alcoholconsumptie in diverse Afrikaanse samenlevingen.

Umqombothi, The South African Traditional Beer For Xhosa People - See Africa Today

Ontstaan van alcohol bij de Egyptenaren: bier

De brouwersfarao Ramses II droeg bij aan het belang van bier door de oprichting van de eerste staatsbrouwerijen. Miniatuurbrouwerijen, gevuld met bier, werden zelfs in graven geplaatst om de overledenen in het hiernamaals van voldoende drank te voorzien.

De invloed van alcohol op de Egyptische samenleving aan de hand van de maatschappelijke domeinen

Economisch
In het oude Egypte ontvingen arbeiders hun loon in de vorm van bier, zoals beschreven in het boek "Bierkenner word je zo" (2018) door de Franse bierkenner Guirec Aubert. Tijdens het bewind van de farao's waren de oude Egyptenaren enthousiaste liefhebbers van bier, met een relatief hoog alcoholpercentage tot 6 procent. Het diende niet alleen als een feestelijk drankje, maar had ook voedingswaarde. Arbeiders, waaronder de bouwers van de piramides, ontvingen maar liefst 4 liter bier per dag. Zo weten we uit bronnen dat de oude Egyptische beschaving zeer bedreven was in het maken van bier en graag wijn importeerde uit mediterrane gebieden zoals Hellas en dit reeds zo'n 4000 jaar geleden.

Sociaal
Bier was een alledaags element in de Egyptische samenleving, gedronken bij dagelijkse maaltijden. De Egyptenaren waren zich bewust van de veiligheid van bier in vergelijking met het vaak vervuilde water van de Nijl. Bier was toegankelijk voor alle lagen van de bevolking.

Politiek
Politieke machtshebbers zoals Ramses II gaven de opdracht voor de oprichting van staatsbrouwerijen. In 51 v.Chr. beëindigde Cleopatra, de laatste Egyptische farao, de bierfeesten door een accijns op bier in te voeren. Dit maakte het voor veel arme Egyptenaren onbetaalbaar. Hoewel ze beweerde dat het doel was om openbare dronkenschap te verminderen, gebruikte Cleopatra het belastinggeld feitelijk om de oorlog tegen de Romeinen te financieren.

Cultureel
Bovendien had bier verschillende toepassingen, zoals offers aan de goden en zelfs medicinaal gebruik. Historische bronnen uit 1500 v.Chr. tonen aan dat bier in één op de zeven gevallen werd gebruikt als medicijn, bijvoorbeeld voor vrouwen die hun eerste kind moesten baren. archeologisch onderzoek in 2021 bevestigde de rol van bier tijdens begrafenisrituelen van de eerste Egyptische koningen.

Een opmerkelijk aspect is ook de aanwezigheid van een Egyptische godin voor bier, genaamd Tjenenyet, wat de diepgewortelde culturele betekenis van bier in de samenleving onderstreept. 

"Blijf altijd bier drinken. Eet goed, heb seks en vier de goede tijden." Egyptisch spreekwoord, ca. 2000 v.Chr.

De Egyptenaren drinken wijn gemaakt van gerst, want zij kennen de wijnstok niet." – Herodotus, Grieks historicus, in Historiai II, 5e eeuw v.Chr.

De invloed van alcohol op het kolonialistisch-Afrikaanse samenleving aan de hand van de maatschappelijke domeinen

Economisch
Alcohol nam tijdens de kolonisatie van Afrika een belangrijke plaats in. Slavenronselaars werden maar al te vaak met alcohol (vaak zuivere Amerikaanse rum) betaald en aangespoord tot nog grotere leveringen van slaven. Deze rum werd dus ingevoerd in Afrika en er niet zelf geproduceerd.

Met de kolonisatie van Zuid-Amerika en de trans-Atlantische Afrikaanse slavenhandel, werd de productie en consumptie van alcohol groter. Landbouwgewassen zoals gerst en sorghum werden niet langer alleen voor de Afrikaanse voedselmarkt geproduceerd. De gewassen bleken, zoals ook het ingevoerde maïs, zich goed te lenen als basis voor bierproductie.

Sociaal
Afrikaanse slavenhandelaars zagen het bezit van alcohol vaak als een teken van prestige en macht. Zuivere rum stond bovenaan in de schaal van status.

De Afrikaanse slaven werkende op de overzeese Amerikaanse suikerrietplantages kregen dan weer "dram", een van suikerriet gestookte sterke drank.

Politiek
Belangrijke compagnieën zoals de West-Indische Compagnie leidde in de 17de eeuw vanuit Ghana een rechtstreekse slaventrafiek dankzij forten aan de kusten rechtstreeks naar Brazilië. Grote delen van Ghana vielen onder het beleid van deze compagnie en werd zo afhankelijk van haar inbreng. De WIC dreef met dit Afrikaanse gebied handel in slaven, goud en ivoor in ruil voor geweren, buskruit, alcohol, suiker, koffie en cacao. De WIC droeg zich als kolonisator en bepaalde de wetgeving inzake alcoholproductie en gebruik in deze regio.

Cultureel
Alcohol had tijdens het kolonialisme duidelijk een grote waarde. De kolonisator gebruikte het als betaalmiddel en sociaal-politiek drukkingsmiddel. Gevolgen hiervan zijn op cultureel vlak te merken: nog steeds wordt alcohol in heel wat Afrikaanse landen voor deze vormen. Binnen de religie nam het ook een blijvende plaats in. Bij Afrikaanse natuurvolken kwamen alcoholische dranken of brijen vaak voor bij rituelen. Het kon dienen voor pijnonderdrukking alsook het in een roes brengen van de feestvierders. Wanneer Afrikaanse gebieden door de kolonisator werden gekerstend , valt op te merken dat alcoholconsumptie aan banden werd gelegd door reglementen

Hoe beïnvloeden deze evoluties elkaar?

In de geschiedenis van alcohol op het Afrikaanse continent ontstond een hechte band tussen landbouw en de productie van alcoholische dranken. Ongeveer 10.000 jaar v.C. vestigden de eerste landbouwnederzettingen zich in de Nijlvallei, waar granen zoals emmer en gerst werden geteeld voor voedsel en bier. De overgang naar landbouw bevorderde niet alleen de voedselvoorziening maar ook de ontwikkeling van diverse gefermenteerde dranken in Afrikaanse culturen, zoals umqombothi tijdens de Bantu-migratie. 

In het oude Egypte speelde bier een cruciale rol, met staatsbrouwerijen onder farao Ramses II en het gebruik van bier als betaalmiddel voor arbeiders. Bier had sociale, economische, politieke en culturele betekenis, dienend als bijvoorbeeld medicijn of offer aan goden. Tijdens de kolonisatie van Afrika door Europese machten, zoals de West-Indische Compagnie, werd alcohol ingezet als betaalmiddel en drukmiddel bij de slavenhandel. Alcohol kreeg sociaal-politieke waarde en beïnvloedde de cultuur, zij het met reglementen bij de kerstening van Afrikaanse gebieden. Alcohol behield zijn rol in rituelen en als statussymbool, waardoor het een blijvende invloed had op de culturele dynamiek binnen het continent.